Exproof Sensör Seçimi

tarihinde yayınlandı tarafından

Exproof Sensör Seçimi Neden Önemlidir?

Exproof sensörlerin teknoloji gelişimi günümüzde de devam etmekle beraber sürekli gelişim göstermektedir. Sensör teknolojisi geliştikçe sensörlerin boyutları küçülmekte ve işlevsellikleri artmaktadır. Sensörler kimyasal depo fabrikaları, savunma sanayi, denizcilikten enerji üretimine kadar otomasyonun olduğu tüm sektörlerde kullanılmaktadır.

Exproof sensörler patlayıcı ortam oluşması ihtimali olan bölgelerde kullanılır. Kimyasal sıvıların ya da toz patlaması oluşabilecek bölgelerde kullanılır örneğin seviye, akış, basınç ve sıcaklık sensörleri gibi farklı özelliklerde olabilirler.

Exproof ekipman seçiminde birinci önceliklerden bir tanesi ekipmanın kullanılacağı bölgenin toz, sıvı ya da gaz veya toz, sıvı ve gaz ortam tehlikeli bölgelerin hepsini barındıran bir ortam olduğunda ekipmanın exproof özellikleri buna bağlı olarak seçilmesi gerekmektedir.

Ekipmanın kullanıldığı alan aynı zamanda Zone 0 ve Zone 1 barındırabilir örneğin sıvı kimyasalın depolandığı bir tankta bir basınç sensörü tank içi Zone 0 ise ekipmanın tank içine temas eden bölümü Zone 0’a uygun olması gerekirken tank dışı Zone 1 ise ekipmanın tank dışındaki parçası minimum Zone 1 olması gerekmektedir.

🔒 1. Patlayıcı Ortamlarda Güvenliğin Temel Taşı

Exproof sensörler, tehlikeli bölgelerde kıvılcım veya ısı kaynaklı patlamaları önlemek için tasarlanmıştır.
Bu sensörlerin gövdesi, oluşabilecek içsel patlamaları dış ortama iletmeyecek şekilde alev sızdırmaz (explosion proof) yapıdadır.

Örneğin; bir basınç sensörü arızalandığında iç kısmında mikro bir kıvılcım oluşabilir.
Bu kıvılcım, normal bir sensörde dış ortama yayılıp patlamaya neden olabilirken, exproof sensörde bu mümkün değildir.
Bu nedenle, doğru exproof sınıfına sahip sensör kullanımı, endüstriyel kazaları önlemenin ilk adımıdır.

⚖️ 2. Yasal Mevzuat, Standartlar ve Sertifikasyon

Türkiye’de ve Avrupa’da exproof ekipmanlar, ATEX 2014/34/EU Direktifi kapsamında üretilmek ve kullanılmak zorundadır.
Uluslararası pazarda ise IECEx sertifikasyonu kabul görmektedir.

Bu standartlar, ekipmanın hangi koşullarda, hangi gaz veya toz gruplarında güvenle kullanılabileceğini belirler.
Yanlış sertifikaya sahip bir sensörün kullanımı:

  • İş sağlığı ve güvenliği mevzuatına aykırıdır,

  • Sigorta kapsamı dışında kalmaya neden olabilir,

  • Denetimlerde idari yaptırımlar veya cezalar ile sonuçlanabilir.

Dolayısıyla exproof sensör seçimi, yalnızca teknik değil, aynı zamanda yasal bir zorunluluktur.

⚙️ 3. Uygun Sensör Seçimi ile Verimlilik, Dayanıklılık ve Ekonomi

Exproof sensörlerin doğru seçimi, işletmenin güvenliğini artırmanın yanı sıra operasyonel verimliliği de doğrudan etkiler.
Sensör, ortama uygun değilse kısa sürede bozulur veya yanlış ölçüm yapar.
Bu durum hem üretim duruşlarına hem de bakım maliyetlerinin artmasına neden olur.

Doğru seçilmiş bir sensör:

  • Uzun ömürlü kullanım sunar,

  • Sürekli ve doğru ölçüm yaparak otomasyon sistemlerinin kararlılığını artırır,

  • Gereksiz bakım veya değişim maliyetlerini ortadan kaldırır.

Örneğin, bir rafineride sıcaklık ve basınç sürekli olarak kontrol edilmek zorundadır.
Yanlış sınıf bir sensör kullanıldığında, ölçüm hataları tesisin tamamında yanlış kararlara yol açabilir.
Bu da üretim kalitesi, enerji tüketimi ve bakım planlaması üzerinde ciddi etkiler yaratabilir.

🌡️ 4. Ortam, Bölge ve Sınıflandırma Kriterleri

Exproof sensör seçimi yapılırken ilk adım, ortam analizidir.
Her ortamın tehlike düzeyi aynı değildir ve buna göre sensörün tipi değişir.
ATEX standardına göre tehlikeli bölgeler üç ana sınıfta incelenir:

  • Zone 0: Patlayıcı gaz karışımı sürekli veya uzun süre boyunca mevcut.

  • Zone 1: Patlayıcı karışım normal çalışma sırasında zaman zaman oluşabilir.

  • Zone 2: Patlayıcı karışım sadece arıza durumlarında kısa süreli olarak oluşur.

Benzer şekilde tozlu ortamlar da Zone 20, Zone 21 ve Zone 22 olarak sınıflandırılır.

Her sensörün, bu zonlara uygun Ex d (alev sızdırmaz), Ex i (kendinden güvenli), Ex n (sınırlı enerji yayılımı) veya Ex t (toz korumalı) yapıda olması gerekir.
Yanlış koruma tipi, sensörün görevini güvenli biçimde yerine getirmesini engeller.

🧠 5. Uygulama Örneği: Exproof Sensörler Nerelerde Kullanılır?

Exproof sensörler, petrokimya tesislerinden gıda üretimine, ilaç sanayisinden enerji santrallerine kadar pek çok alanda kullanılır.
Örneğin:

  • Gaz sensörleri, patlayıcı gaz sızıntılarını tespit eder.

  • Basınç sensörleri, boru hatlarında tehlikeli basınç artışlarını izler.

  • Sıcaklık sensörleri, ısı kaynaklı patlama risklerini önler.

  • Titreşim sensörleri, motor veya pompa arızalarını erkenden bildirir.

Tüm bu sensörler, doğru exproof sınıfında seçilmezse, sistemin en zayıf halkası haline gelir.

🧩 6. Exproof Sensör Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler

Exproof sensör seçimi yapılırken aşağıdaki kriterler dikkate alınmalıdır:

  1. Ortam tipi: Gaz, buhar, toz veya karışık ortamlar.

  2. Zon sınıfı: Zone 0/1/2 veya Zone 20/21/22.

  3. Sıcaklık sınıfı: T1–T6 aralığı.

  4. Gaz/Toz grubu: IIA, IIB, IIC vb.

  5. Koruma tipi: Ex d, Ex i, Ex n, Ex t.

  6. Sensör tipi: Basınç, sıcaklık, seviye, gaz, titreşim vb.

  7. Sertifikasyon: ATEX, IECEx veya yerel mevzuata uygunluk.

Bu parametreler doğru analiz edilmeden yapılan her seçim, sistem güvenliğini riske atar.

🌍 7. Sonuç: Güvenli, Yasal ve Sürdürülebilir Bir İşletme İçin Doğru Seçim

Exproof sensör seçimi, sadece bir mühendislik kararı değil, iş güvenliği kültürünün ayrılmaz bir parçasıdır.
Doğru seçilmiş sensörler:

  • Patlama riskini ortadan kaldırır,

  • İş güvenliği yönetmeliklerine tam uyum sağlar,

  • Uzun vadede işletme maliyetlerini düşürür,

  • Çevresel sürdürülebilirliğe katkı sunar.

Unutulmamalıdır ki, bir tesisin güvenliği, en zayıf ekipman kadar güçlüdür.
Bu nedenle, sensör seçimi yapılırken sadece fiyat değil, sertifikasyon, uygunluk ve kalite öncelik olmalıdır.

📚 Kaynakça

  1. ATEX 2014/34/EU Directive – European Parliament and Council Directive on Equipment and Protective Systems Intended for Use in Potentially Explosive Atmospheres.

  2. IEC 60079 Series – Explosive Atmospheres Standards, International Electrotechnical Commission (IEC), Geneva, Switzerland.

  3. IECEx Certified Equipment Scheme – International Electrotechnical Commission System for Certification to Standards Relating to Equipment for Use in Explosive Atmospheres.

  4. TS EN 60079-0:2020 – Patlayıcı Ortamlar – Bölüm 0: Cihazların Genel Gereklilikleri, Türk Standardları Enstitüsü (TSE).

  5. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu – T.C. Resmî Gazete, 30.06.2012, Sayı: 28339.

  6. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı – Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik, 30.04.2013, Resmî Gazete No: 28633.

  7. European Committee for Electrotechnical Standardization (CENELEC) – “Guidelines for ATEX and IECEx Certification.”

  8. Pepperl+Fuchs, WIKA, Siemens, VEGA – Exproof sensör ürün katalogları ve teknik veri sayfaları (2023-2024).

  9. https://exdonusum.com/